‘Elke brug is een kans om circulariteit zichtbaar te maken’

Een voetgangersbrug met houten damwandplanken? Een nieuwe brug van oude windmolenwieken? Circulair ontwerpen en bouwen is op vele manieren mogelijk bij de renovatie en vervanging van onze bruggen en viaducten. Niet voor niets komt het thema ook voorbij tijdens de WOW-dag op 6 juni 2025. Wat zijn de ontwikkelingen op dit gebied?

De sessie tijdens de WOW-dag wordt verzorgd door Tjeerd Kalsbeek van de Provincie Gelderland. Ook CROW houdt zich intensief bezig met dit thema en heeft hiervoor het Samenwerkingsplatform Circulaire Viaducten en Bruggen in het leven geroepen. Meinke Schouten is zelfstandig adviseur duurzame infrastructuur en trekker van dit platform, bestaande uit overheden en marktpartijen. In een uitgebreid gesprek vertelt Schouten over kansen die er liggen.

Allereerst: wat is je betrokkenheid bij circulaire bruggen en viaducten?
‘Ik werk al ruim twaalf jaar aan duurzame infrastructuur, vanuit verschillende rollen. Sinds begin 2023 trek ik de Buyer Groep Circulair Viaducten en Bruggen. Samen met gemeenten, provincies en Rijkswaterstaat hebben we een marktvisie ontwikkeld en een inkoopstrategie opgezet om circulaire bruggen echt van de grond te krijgen. Deze Buyer Group is later omgezet in het Samenwerkingsplatform. Daarnaast werk ik ook aan andere thema’s binnen duurzame infrastructuur, zoals klimaatadaptatie, emissieloos materieel en duurzame materialen. Mijn achtergrond ligt bij de waterschappen, maar de laatste jaren richt ik me steeds breder op wegen en kunstwerken.’

Wat is het laaghangend fruit voor opdrachtgevers?
‘Levensduurverlenging is de eerste stap: probeer een brug te repareren en veilig in gebruik te houden zolang dat verantwoord is. Dat vraagt soms om creativiteit, maar het is bijna altijd duurzamer dan vervangen. Moet de brug toch worden vervangen, dan kun je met een herbruikbaarheidsscan inventariseren welke onderdelen geschikt zijn voor hergebruik. Denk aan relingen of liggers. Die kun je dan ook expliciet meenemen in je aanbesteding. Steeds meer opdrachtgevers pakken dat op, bijvoorbeeld door restmaterialen al vroeg in het proces in kaart te brengen.’

Welke materialen zijn vooral in beeld bij circulaire bruggen?
‘De belangrijkste materialen zijn beton, staal en asfalt. Maar je ziet ook een hernieuwde belangstelling voor houten bruggen, zeker bij gemeenten. In sommige gemeenten is er een herwaardering voor traditionele materialen: houten bruggetjes in parken of woonwijken passen goed bij biobased ambities en zijn relatief eenvoudig te realiseren. Daarnaast zie je innovatieve toepassingen met vlas of zelfs bruggen waarbij onderdelen zijn gemaakt van oude windmolenwieken. Die laatste ontwikkeling is nog in opkomst, maar laat wel zien hoe creatief de sector is.’

Wat betekent circulariteit financieel voor opdrachtgevers?
‘Soms zijn hergebruikte materialen duurder dan nieuw, of in elk geval niet goedkoper. Dat heeft onder andere te maken met extra handelingen: demonteren, reinigen, keuren, opslaan. Maar als het hergebruik goed onderbouwd is, willen veel opdrachtgevers het toch proberen. Er speelt ook een stukje imago mee: het laat zien dat je duurzaam bezig bent. De gemeente Arnhem is wat dat betreft een mooi voorbeeld: zij gebruiken oude damwandplanken die én goedkoper zijn, én duurzaam. Ze laten zien dat het kan.’

Is er ook sprake van symboolwaarde bij bruggen?
‘Dat denk ik wel. Een brug is zichtbaar, herkenbaar en publiek. Dat maakt het een krachtig object om je duurzaamheidsambities mee uit te dragen. Verschillende gemeenten en provincies zetten hun bruggen heel bewust in als etalageprojecten voor circulariteit. Je kunt er letterlijk overheen lopen en het verhaal vertellen. Bovendien is een brug vaak een plek waar mensen stilstaan, foto’s maken, of gewoon even blijven hangen. Dat maakt het ideaal om duurzame keuzes te laten zien.’

Hoe gaat de markt om met hergebruik in combinatie met nieuwbouw?
‘Er ontstaat steeds meer aandacht voor standaardisatie, bijvoorbeeld van kokerliggers. Dat maakt het makkelijker om nieuwe onderdelen te combineren met hergebruikte elementen. Modulair bouwen is daarin een sleutel: als je onderdelen makkelijk kunt demonteren, zijn ze ook eenvoudiger herbruikbaar. Die ontwikkeling loopt nog niet storm, maar er wordt wel aan gewerkt. Je ziet bijvoorbeeld dat bij nieuwe ontwerpen al rekening wordt gehouden met toekomstige demontage. Dat is winst.’

Hoe beoordeel je de toekomstbestendigheid van materialen?
‘We willen niet dat toekomstige generaties vastlopen op materiaalkeuzes die wij nu maken. Dus idealiter gebruiken we materialen die over dertig jaar opnieuw bruikbaar zijn en niet schadelijk. Dat betekent dat we scherp moeten zijn op wat we nu al in onze infrastructuur stoppen. Hergebruik is mooi, maar als het materiaal niet schoon, veilig of duurzaam is, moet je je afvragen of je het opnieuw wilt inzetten. Wat we nu ontwerpen, bouwen en aanleggen moet circulair zijn, óók in de volgende cyclus.’

"Idealiter gebruiken we materialen die over dertig jaar opnieuw bruikbaar zijn en niet schadelijk."

Wat is de huidige stand van zaken binnen het Samenwerkingsplatform?
‘De marktvisie is opgeleverd. Nu zijn gemeenten, provincies en RWS bezig met toepassing. We organiseren elke zes weken leernetwerkbijeenkomsten waarin we kennis en ervaringen delen. Daar komt van alles voorbij: van successen tot briljante mislukkingen. Dat laatste is misschien nog wel het belangrijkste: het gaat niet alleen om ‘showcases’, maar ook om inzicht in wat níet werkt. Daar leren we allemaal van. De deelnemers zijn heel divers: van inkopers tot assetmanagers, maar ook aannemers en ingenieursbureaus. Zo houden we de groep breed.’

Wat gaat er goed en wat kan nog beter?
‘De beweging is echt gaande. Veel overheden doen mee, maar het blijft nog vaak bij pilots. We willen naar meer structurele toepassing. En er mogen nog veel meer gemeenten aanhaken: nu zijn het er zo'n 30 tot 40, dat aantal mag zeker verdubbelen. Wat beter kan, is het structureel verankeren van circulariteit in beleid. Niet alleen vanuit een duurzaamheidsafdeling, maar ook binnen beheer en uitvoering. Het moet onderdeel worden van het DNA van je organisatie.’

"Circulariteit moet onderdeel worden van het DNA van je organisatie."

Wat is belangrijk om circulaire bruggen structureel van de grond te krijgen?
‘Bestuurlijk draagvlak is er meestal wel. De grootste uitdaging zit in de interne vertaling: hoe zorg je dat ambities worden omgezet in concreet beleid? Assetmanagers en afdelingen moeten de regie pakken. Het gaat erom dat de ambities van het college of de raad landen in je meerjarenprogramma en je aanbestedingsstrategie. Dat vraagt om eigenaarschap binnen de hele organisatie. Alleen dan kun je echt structureel werk maken van circulaire bruggen.’

Voor welke aanpak wordt vaak gekozen?
‘Dat is toch een combinatie van hergebruik en nieuwbouw. Ook zien we steeds meer aandacht voor biobased bouwen. Wat nog achterblijft is modulair bouwen, omdat dat complexer is en samenwerking vraagt over de volle breedte van de keten. Daarnaast vraagt het ook om visie op de lange termijn: hoe zorg je ervoor dat iets over dertig of veertig jaar weer eenvoudig hergebruikt kan worden? Die denklijn is nog niet vanzelfsprekend, maar wel essentieel als we serieus werk willen maken van circulariteit.’

"Circulariteit in bruggenbouw vraagt visie én actie"

Kan standaardisatie modulair bouwen versnellen?
‘Zeker, maar dat zal eerder Europees of via organisaties als CROW en ISO verlopen dan vanuit Den Haag. Je moet voorkomen dat je de markt te veel inperkt. Tegelijk is het wel belangrijk dat we samen toewerken naar bruikbare standaarden. Want als iedereen zijn eigen systeem ontwikkelt, komt hergebruik nooit echt van de grond.’

Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen op dit moment?
‘We werken aan standaard bestekteksten waarmee gemeenten en provincies eenvoudig circulaire eisen kunnen opnemen in hun aanbesteding. Daarmee verlagen we de drempel om ermee aan de slag te gaan. In plaats van alles zelf te moeten uitdenken, kunnen opdrachtgevers gebruikmaken van beproefde teksten. Dat gaat echt het verschil maken. Deze teksten worden ook afgestemd op de RAW-systematiek, zodat er een goede aansluiting is met bestaande procedures.’

Welk advies zou jij meegeven aan professionals die de WOW-dag bezoeken?
‘Circulariteit in bruggenbouw vraagt visie én actie. Er zijn al genoeg voorbeelden en praktische hulpmiddelen. Nu is het zaak dat meer partijen aansluiten, van elkaar leren en het gewoon gaan doen. Laat je inspireren, sluit je aan bij een netwerk, stel vragen en begin. Desnoods klein. Want elk project is er een.’

Meer informatie? Kijk op Platform Bruggen